Praktycznie wszyscy mamy znamiona. Pierwsze mogą być obecne już przy urodzeniu, kolejne pojawiają się w ciągu kilku lat. W wieku dojrzałym część znamion zanika. Bywa, że w podeszłym wieku nie mamy już ani jednego pieprzyka.
Skoro prawie każdy na pewnym etapie życia ma znamiona i uznajemy je za coś normalnego, a co więcej same znikają, to po co je w ogóle badać?
20-30% czerniaków wywodzi się z istniejących znamion, podczas gdy 70-80% to zmiany powstające w niezmienionej skórze*. O czerniaku, najgroźniejszym nowotworze skóry, możecie przeczytać TU.
Na pierwszy rzut oka możemy nie rozpoznać czerniaka, bo wygląda właśnie jak zwykłe znamię. Dopiero przy użyciu dermoskopu możemy zauważyć pewne charakterystyczne cechy. Samo posiadanie dermoskopu nie wystarczy. Nie bez znaczenia jest kto ogląda znamiona. Badanie takie powinien przeprowadzić dermatolog lub lekarz innej specjalności, który przeszedł specjalne szkolenie. Na szczęście coraz więcej lekarzy rodzinnych już posiada taką umiejętność a przy jakichkolwiek wątpliwościach kieruje pacjenta do dermatologa.
Najważniejszy jest czas! Wcześnie wykrycie czerniaka pozwala na jego wyleczenie.
W liczbach wygląda to tak:
W przypadku wczesnych czerniaków po ich usunięciu 5-letnie przeżycie wynosi aż 98%. Przeżycie to spada do 63% gdy zajęte są węzły chłonne i do tylko 20% jeśli jest to już nowotwór rozsiany.
Jak badać znamiona?
Samodzielnie należy badać znamiona przynajmniej raz w miesiącu. Oglądamy całą skórę, także w tzw. trudnodostępnych miejscach (na plecach, skórze głowy, w pachwinach i pod pachami, w okolicy narządów płciowych). Możemy użyć w tym celu lusterko lub poprosić kogoś bliskiego by nam pomógł. Po kilku razach oglądania znamion nauczymy się ich lokalizacji i też je zapamiętamy.
Co nas powinno zaniepokoić?
Wszystko co się zmienia: inny kolor, wielkość, kształt, pojawienie się guzka, krwawienie, świąd czy ból w obrębie znamion. W wysunięciu podejrzenia czerniaka pomocne są 2 zasady: ABDCE i brzydkiego kaczątka.
Zasada ABCDE
A jak ASYMETRIA. Najczęściej zmiany łagodne są owalne lub okrągłe. Gdy narysuje się linie przebiegające przez środek znamienia tworzą równe połówki. Tymczasem czerniak często jest asymetryczny i trudno wyznaczyć osie symetrii.
B jak BORDER czyli Brzegi. Brzegi/granice czerniaka są nierówne, w niektórych miejscach mogą mieć “wypustki”. Zdrowe znamię ma raczej gładsze, równiejsze brzegi i delikatnie przechodzi w skórę zdrową.
C jak COLOR czyli kolor. Normalne znamiona mają najczęściej kolor jasno- lub ciemnobrązowy. W czerniaku widzimy wiele kolorów w tym ,oprócz wymienionych brązowych, biały, czerwony czy niebieski.
D jak DIAMETER czyli średnica. Większość rozpoznanych czerniaków to zmiany większe niż 6mm średnicy. Jednak obecnie dążymy do tego, by rozpoznawać zmiany jeszcze mniejsze. Niemniej każde duże znamię należy zbadać.
lub
D jak DARK czyli ciemny. Czerniaki z reguły są ciemniejsze niż pozostałe znamiona, ale mogą być również jaśniejsze a także takie, które nie mają zabarwienia brązowego, czyli czerniaki amelanocytowe.
E jak EVOLVIG, czy EVOLUTION czyli zmiana/ewolucja. Każda zmiana koloru, wielkości, kształtu powinna budzić nasze podejrzenie złośliwości. Dodatkowo pojawienie się objawów: świądu, bólu, krwawienia w obrębie znamienia wymaga diagnostyki.
Zasada brzydkiego kaczątka
W myśl tej zasady normalne znamiona na Twoim ciele wyglądają podobnie. Czerniak natomiast jest inny, wyróżnia się. Jest właśnie takim brzydkim kaczątkiem. Może być ciemniejszy bądź jaśniejszy niż pozostałe znamiona. Może mieć zupełnie inny kształt i kolor. Może to też być jedyne samotne znamię jakie zaobserwujesz na zdrowej skórze.
Kiedy zacząć badać znamiona?
Wtedy kiedy je mamy. Noworodek oczywiście nie będzie sam się badał, ale rodzic już od urodzenia powinien sprawdzać czy na skórze dziecka nie pojawiają się znamiona.
W przypadku znamion wrodzonych należy zgłosić się z dzieckiem do pediatry lub dermatologa. W niektórych przypadkach wrodzone znamiona mogą wiązać się z innymi zaburzeniami i wymagają dodatkowych badań. To samo dotyczy naczyniaków (czerwonych bądź purpurowych plam) na skórze. Z pewnością lekarz będzie dążył do wykonania wideodermoskopii i regularnej kontroli tych dzieci.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Światowe standardy mówią o konieczności poddania się badaniu znamion przez specjalistę minimum raz w roku oraz w każdym przypadku, gdy sami zaobserwujemy coś niepokojącego.
Lekarz obejrzy całą skórę oraz wybierze znamiona, które wymagają lepszego powiększenia. Przy użyciu dermoskopu obejrzy te które wydają mu się konieczne do dokładniejszego sprawdzenia. Na podstawie dermoskopii może zakwalifikować kilka zmian do badania wideodermoskopowego.
Wideodermoskopia pozwala na obejrzenie znamion i innych zmian skórnych w powiększeniu nawet do 200x a także zapisanie ich obrazów na przyszłość. Dzięki temu przy kolejnym badaniu będzie można porównać te obrazy ze sobą i stwierdzić czy pojawiło się coś niepokojącego: czy znamię urosło, zmieniło kolor i kształt. W badaniu wideodermoskopowym istnieje także możliwość zrobienia zdjęcia całościowego. Dzięki temu możemy także zorientować się czy pojawiły się jakieś nowe znamiona.
Wideodermoskopia bardzo ułatwiła nam diagnostykę czerniaka. Żaden lekarz przecież nie jest w stanie zapamiętać znamion swoich pacjentów (których widzi setki) i po roku powiedzieć, że coś się zmieniło.
Po co więc sama dermoskopia skoro wideodermoskopia ma taką przewagę?
Bo dermoskop znacznie przyszpiesza badanie. Po drugie bywają także takie znamiona, które od razu się nie podobają dermatologowi i kwalifikuje je do usunięcia.
Które zmiany należy usunąć i w jaki sposób?
Zakwalifikowane przez lekarza zmiany jako podejrzane należy usunąć. Tu jednak bardzo stanowczo chcę podkreślić, że jedyną słuszną metodą usunięcia takiego znamienia jest jego wycięcie chirurgiczne. Żadne “wypalanie, mrożenie, skrobanie, odparowanie znamion” czy inne świetne metody proponowane przez niektóre salony kosmetyczne nie są zgodne ze standardami i zwyczajnie są dla Ciebie niebezpieczne! Zniszczonej tkanki nie można zbadać histopatologicznie a to właśnie ten element badania jest w gruncie rzeczy najważniejszy. Doświadczony histopatolog, często po zrobieniu dodatkowych barwień, jest nam w stanie powiedzieć czy usunięte znamię było groźne czy łagodne.
“Skoro znamię, które wyciął lekarz okazało się “bezpieczne” to dlaczego mi je usunął? To zły lekarz. Teraz mam bliznę!” Takie zarzuty słyszałam niejednokrotnie. Dlatego dobrze mieć zrobioną wideodermoskopię przed usunięciem znamienia i dobrze wytłumaczyć pacjentowi dlaczego usuwamy znamię.
Z wyniku “bezpieczne znamię” należy się bardzo cieszyć. Nawet lekarz, który postawił dobrą diagnozę i powinien być z siebie dumny, że rozpoznał czerniaka i prawdopodobnie uratował lub znacznie przedłużył pacjentowi życie, nie cieszy się z otrzymanego od histopatologa wyniku czerniak. Wolimy przekazywać dobre wiadomości a dobra jest taka: Mimo że znamię w badaniu dermoskopowym wyglądało podejrzanie, miało cechy złośliwości, i dlatego zdecydowaliśmy się na jego usunięcie, to ostatecznie okazało się łagodne. Hura!
*W niektórych publikacjach proporcja wynosi 50:50%.